Powstanie w getcie i powstanie warszawskie – dwa bohaterskie zrywy w stolicy

W wyniku rasistowskiej polityki Niemiec w okresie drugiej wojny światowej wielonarodowościowa Warszawa drastycznie zmieniła swoje oblicze. Miasto nazywane przez wzgląd na swoje bogactwo kulturowe i piękno architektoniczne „Paryżem Północy” w ciągu kilku lat straciło nie tylko wyjątkowe budowle, ale przede wszystkim ogromną część swojej wielokulturowej „duszy”. Historia polskich i żydowskich wystąpień zbrojnych przeciwko nazistom stanowi dowód ogromnej odwagi i honoru mieszkańców okupowanej stolicy Polski. Przebieg walk przedstawia np. ekspozycja Muzeum Historii Żydów Polskich w Warszawie.

Od początku wojny naziści prowadzili działania eksterminacyjne w stosunku do Polaków i Żydów. Ich plany skierowane wobec Polaków dotyczyły głównie zniszczenia inteligenckiej warstwy społeczeństwa polskiego. Prowadzono uliczne łapanki, a tysiące osób wysyłano do ciężkiej pracy lub na śmierć w obozach nazistowskich zlokalizowanych w całej okupowanej Polsce. W 1939 roku Polacy nie podpisali aktu kapitulacji wobec III Rzeszy, zdecydowali się natomiast na utworzenie struktur polskiego państwa podziemnego, które pozostawało w kontakcie z Rządem RP na Uchodźstwie z siedzibą w Londynie.

Ze względu na działania wojenne drastycznie zmieniła się także sytuacja polskich Żydów. W 1940 roku w okupowanej stolicy Polski powstało getto, w którym umieszczono osoby uznane wówczas przez nazistów za Żydów – byli to zarówno mieszkańcy Warszawy, jak i osoby deportowane spoza niej. Warszawskie getto było największym spośród tego typu miejsc w okupowanej Europie: w otoczonej murami dzielnicy żydowskiej, w strasznych warunkach sanitarnych i lokalowych żyło w 1941 roku około 460 tysięcy osób. Getto było przeludnione, w jednym mieszkaniu najczęściej żyło kilka rodzin żydowskich, co skutkowało wysoką śmiertelnością w wyniku niedożywienia i szerzących się chorób zakaźnych.

 
Warszawa w przeddzień powstania w getcie warszawskim i powstania warszawskiego

Zaplanowane w 1942 roku przez nazistów „ostateczne rozwiązanie kwestii żydowskiej” (Endlösung der Judenfrage) zakładało zagładę narodu żydowskiego poprzez mordowanie ludzi w obozach śmierci. Do września 1942 roku z getta warszawskiego do obozu zagłady w Treblince wywiezionych zostało 80 procent ludności getta (około 300 tysięcy osób). W odpowiedzi na ludobójstwo w getcie warszawskim powołano do życia Żydowską Organizację Bojową. Powiększyła się także liczba członków Żydowskiego Związku Wojskowego. Obie organizacje miały charakter zbrojny i odpowiadały za czynny opór wobec rasistowskiej polityki okupanta.

Od początku okupacji niemieckiej rozwiniętą działalność konspiracyjną poza murami getta warszawskiego prowadzili Polacy, którym udało się stworzyć całą sieć organizacji konspiracyjnych o charakterze antynazistowskim. Do najważniejszych polskich organizacji konspiracyjnych należała Armia Krajowa znajdująca się pod dowództwem Rządu RP na Uchodźstwie.

 
Bohaterowie okupowanej Warszawy

W wigilię żydowskiej Paschy 19 kwietnia 1943 roku w odpowiedzi na decyzję Himmlera dotyczącą likwidacji getta warszawskiego rozpoczęło się pierwsze w okupowanej stolicy Polski powstanie skierowane przeciwko nazistom. Powstańcy w getcie warszawskim stanowili grupę tysiąca bojowników dowodzonych przez Mordechaja Anielewcza. Ich działania wparła pozostała ludność getta, czyli około 60 tysięcy osób, a także polskie organizacje konspiracyjne, jak Armia Krajowa, Gwardia Ludowa czy Polska Ludowa Akcja Niepodległościowa. Strona niemiecka liczyła 3 tysiące żołnierzy SS wpieranych przez artylerię. Do 16 maja 1943 roku, kiedy to Niemcy wysadzili budynek synagogi przy ul. Tłomackie, powstańcy w getcie prowadzili liczne walki uliczne oraz akcje obronne poszczególnych budynków. W bohaterskich zmaganiach z okupantem zginęła większość powstańców, a około 50 tysięcy Żydów wywieziono do obozu zagłady w Treblince.

Rok później, 1 sierpnia 1944 roku o godzinie „W” (17:00), w stolicy wybuchło powstanie warszawskie. Do walk zbrojnych z okupantem przystąpiło około 50 tysięcy Polaków, którzy podjęli zmagania z Niemcami w kilku dzielnicach miasta jednocześnie. Choć powstańcy byli słabo uzbrojeni, walki trwały ponad dwa miesiące (63 dni), a Niemcy ponieśli znaczące straty. Akt kapitulacji powstania został podpisany początkiem października 1943. W wyniku walk z okupantem zginęło ponad 150 tysięcy Polaków (powstańców i ludności cywilnej), a ponad 650 tysięcy osób zostało wywiezionych do obozów koncentracyjnych.

Jak widać, Żydom nie udało się zniszczyć muru getta i przedostać na stronę aryjską, a Warszawa pozostała pod okupacją niemiecką do czasu wkroczenia Armii Czerwonej. Trzeba jednak podkreślić, że chociaż uczestnicy obu wystąpień zbrojnych już od początku zdawali sobie sprawę z wysokiego ryzyka niepowodzenia akcji przeciwko nazistom, wszyscy zdecydowali się walczyć w imię honoru i godności swoich narodów, w odwecie za Żydów i Polaków zamordowanych i poszkodowanych w wyniku dyskryminacji wynikającej z polityki niemieckiej okresu drugiej wojny światowej. Żydowski i polski ruch oporu stanowią dowód niezwykłego bohaterstwa na tle okupowanej wówczas Europy.


^{_{materiały partnera}}