Inauguracja Polskiej Listy Krajowej Programu UNESCO Pamięć Świata

Honorowy patronat nad uroczystością objął Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Bronisław Komorowski. 

Głównym celem Programu Pamięć Świata, który powstał z inicjatywy UNESCO w 1992 r., jest zwrócenie uwagi rządów i opinii publicznej na znaczenie oraz konieczność ochrony dziedzictwa dokumentacyjnego, a także podejmowanie działań na rzecz jego popularyzacji i szerokiego udostępniania. 

W sprawach związanych z funkcjonowaniem i rozwojem Programu Dyrektorowi Generalnemu UNESCO doradza Międzynarodowy Komitet Doradczy, składający się z ekspertów z całego świata. Rekomenduje on także obiekty dziedzictwa dokumentacyjnego do wpisu na Listę międzynarodową, która obejmuje dokumenty i kolekcje zawierające informacje o szczególnym znaczeniu historycznym i cywilizacyjnym.

Na zainaugurowanej w 1997 r. Liście międzynarodowej obecnie znajduje się ponad 300 pozycji. Dwanaście z nich reprezentuje polskie dziedzictwo dokumentacyjne. Wśród nich są: dzieło Mikołaja Kopernika O obrotach sfer niebieskich, utwory Fryderyka Chopina, tablice 21 Postulatów Gdańskich z Sierpnia 1980, Archiwum Biura Odbudowy Stolicy. Lista międzynarodowa jest uzupełniana co dwa lata.

W ramach Programu Pamięć Świata tworzone są również listy regionalne i krajowe. 

W wyniku prac Polskiego Komitetu Programu UNESCO Pamięć Świata, w skład którego wchodzą przedstawiciele największych polskich bibliotek, archiwów, środowiska naukowego i Polskiego Komitetu do spraw UNESCO, a któremu przewodniczy każdorazowy Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych, powstała pierwsza edycja Polskiej Listy Krajowej Programu UNESCO Pamięć Świata.
Kryteria wpisu obiektów na Polską Listę Krajową są analogiczne do tych, jakie przyjęte zostały przez Międzynarodowy Komitet Doradczy Programu UNESCO dla Listy międzynarodowej, stanowiąc ich adaptację do polskiej specyfiki.  Wpisywane na nią obiekty i kolekcje powinny przedstawiać szczególną wartość dla kultury lub historii polskiej (z uwzględnieniem jej różnorodności, przemian i zmiennego zasięgu terytorialnego) lub innych kultur, jeśli znajdują się w zbiorach polskich instytucji. Kryteria wartościujące stosowane są zawsze na zasadzie porównawczej i w odniesieniu do unikatowości danego zbioru czy dokumentu oraz jego wpływu i znaczenia dla rozwoju kultury, zwłaszcza polskiej.
Główne kryteria oceny danego zbioru lub dokumentu to:

• autentyczność w zakresie jego koncepcji, materiału i wykonania;
• integralność i kompletność – w ramach zbioru lub zespołu ukształtowanego według tematu, okresu lub wydarzenia;
• wyjątkowy przykład dla miejsca (regionu, tradycji kulturowej), w którym powstał;
• wyjątkowy przykład wartości dla okresu, w którym powstał;
• wyjątkowy przykład dokonania umysłu człowieka;
• wyjątkowy przykład wpływu na przemiany i rozwój kultury człowieka;
• przykład szczególnie istotnej tradycji kulturowej i cywilizacyjnej;
• szczególny przykład znaczącego tematu i formy artystycznej twórczości (plastycznej, literackiej, muzycznej);
• unikatowy charakter nośnika zapisu informacji.

Polska Lista Krajowa Programu UNESCO Pamięć Świata będzie w kolejnych latach rozszerzana. Obejmie przechowywane w polskich bibliotekach, archiwach i muzeach dokumenty stanowiące świadectwo ważnych w dziejach Polski wydarzeń, osób, przemian kulturowych i cywilizacyjnych.

Pierwszą edycję Listy tworzy 11 bezcennych zabytków, szczególnie istotnych dla naszej kultury, narodowej tożsamości i pamięci historycznej, przechowywanych w zbiorach 9 instytucji (z Warszawy, Krakowa, Gniezna, Poznania i Wrocławia).

Są to:

Konstytucja 3 maja 1791 (Ustawa Rządowa) - uznawana za pierwszą w Europie i drugą na świecie nowoczesną konstytucję, przechowywana w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie

Złoty kodeks gnieźnieński z II poł. XI w. (Codex Aureus Gnesnensis) - księga liturgiczna używana podczas wielkich wydarzeń kościelnych i państwowych od średniowiecza do czasów współczesnych, przechowywana w Archiwum Archidiecezjalnym w Gnieźnie

Kronika Galla Anonima z XII w. - najstarsza kronika polska zachowana w Kodeksie zamojskim, zawiera informacje o początkach państwa polskiego i ważnych wydarzeniach w jego dziejach, przechowywana jest w Bibliotece Narodowej w Warszawie

Dokument lokacyjny miasta Krakowa z 5 czerwca 1257 r. - akt wprowadzający Kraków do środkowoeuropejskiego systemu prawa miejskiego, mający wpływ na obecną zabudowę miasta, przechowywany w Archiwum Narodowym w Krakowie

Banderia Prutenorum autorstwa Jana Długosza z 1448 r. - najstarsza w Europie księga chorągwi, zawiera podobizny 56 chorągwi zdobytych na wojskach krzyżackich, w tym pod Grunwaldem, przechowywana jest w Bibliotece Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie

Kazania świętokrzyskie z II poł. XIII w. - najstarszy zachowany prozatorski tekst w języku polskim, przechowywany w Bibliotece Narodowej w Warszawie

Opis żup bocheńskich i wielickich z 1518 r. (Brevis et accurata regiminis ac status zupparum Vieliciensium et Bochnensium sub annum Christi 1518 descriptio) – zawiera unikalny opis struktury i funkcjonowania jednego z największych królewskich przedsiębiorstw ówczesnej Europy, przechowywany w Bibliotece Naukowej Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk w Krakowie

Białoruski Tristan z XVI-XVII w. - rękopiśmienny kodeks z białoruską wersją legendy o Tristanie i Izoldzie, przechowywany w Bibliotece Raczyńskich w Poznaniu

Autograf Pana Tadeusza Adama Mickiewicza (1832-1834) - dzieło literackie - pamiątka historyczna - nośnik narodowych wartości, przechowywany w Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich we Wrocławiu

Akta Organizacji Narodowej Powstania Styczniowego (1863-1864) – obejmują zapisy dążeń narodu polskiego do odzyskania niepodległości utraconej w wyniku trzech rozbiorów Polski, w zbiorach Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie

Memoriał Ignacego Jana Paderewskiego do prezydenta Stanów Zjednoczonych Woodrowa Wilsona z 17 stycznia 1917 roku - zawiera uzasadnienie konieczności odbudowy niepodległej, niezależnej gospodarczo Polski z dostępem do morza, przechowywany jest w  Archiwum Akt Nowych w Warszawie